Núi
Rushmore thuộc vùng Keystone, tiểu bang South Dakota, là một địa điểm du
lịch nổi tiếng v́ bốn khuôn mặt của bốn Tổng Thống Hoa Kỳ. Đó là các tonton George
Washington, Thomas Jefferson, Theodore Roosevelt và Abraham Lincoln. Bốn
khuôn mặt có chiều cao 18 thước được kiến trúc sư Gutzon Borglum vẽ kiểu
và thực hiện từ năm 1927 tới 1941 với sự phụ giúp của con trai là
Lincoln Borglum. Bốn ông tonton này được chọn để vinh danh lịch
sử Mỹ từ h́nh thành, phát triển, mở mang tới bảo tồn đất nước. Hàng năm,
trung b́nh có khoảng hai triệu du khách tới ngắm bốn khuôn mặt đá này.
Trong bốn khuôn mặt này, có hai khuôn mặt được lưu niệm tại thủ đô
Washington DC. Đó là các tonton Washington và Lincoln. Hai ông
trấn hai bờ sông Potomac. Một ông ngồi chễm chệ trên ghế, một ông vươn
lên thành chiếc tháp chọc trời mà dân ta thường gọi là “tháp bút ch́”.
Họ được chễm chệ như vậy v́ họ được coi là hai vị Tổng Thống số dách của
lịch sử Mỹ. Ông George Washington là Tổng Thống đầu tiên của Mỹ, sanh
năm 1732, mất năm 1799. Ông Lincoln là Tổng Thống thứ 16, sanh năm 1809
mất năm 1865. Hai ông cách nhau gần một thế kỷ nhưng ngang ngửa nhau ở
vị trí số một trong đánh giá tổng thống giỏi nhất do các nhà sử học,
nghiên cứu lịch sử hoặc do các cuộc thăm ḍ dân chúng rộng răi bầu chọn.
Tổng thống George Washington là tổng thống tiên khởi của Mỹ nhưng lại là tonton duy
nhất không bao giờ làm việc tại thủ đô mang tên ông hiện nay. Ông làm
hai nhiệm kỳ, từ 1789 tới 1797. Văn pḥng của ông đặt tại New York rồi
rời về Philadelphia. Sở dĩ ông phải lang bang như vậy v́ măi tới tháng 7
năm 1790, quốc hội mới thông qua luật Residence Act ấn định thủ
đô vĩnh viễn của Mỹ nằm trong khu Potomac River. Lúc đó chưa có tên
Washington. Ông đă tiến hành dự án xây Ṭa Bạch Ốc và trụ sở quốc hội
cho tới khi ông rời chức vụ. Ông là người đặt nền móng tổ chức chính phủ
Mỹ. Có một giai thoại độc đáo về vị tổng thống đầu tiên này: bài diễn
văn nhậm chức nhiệm kỳ thứ hai của ông đọc vào ngày 4/3/1793 chỉ chưa
đầy 2 phút, gồm vỏn vẹn 135 chữ!
Tổng Thống đầu tiên George Washington
Ông Abraham Lincoln là tonton thứ 16, nhậm chức ngày 4/3/1861 và
bị ám sát vào ngày 15/4/1865. Ông là tổng thống của thời nội chiến Nam
Bắc phân tranh và đă dẫn đất nước qua cuộc khủng hoảng về tinh thần và
chính trị của thời kỳ chia rẽ bi thảm nhất trong lịch sử. Ông đă thành
công trong việc chống giữ được thể chế, băi bỏ chế độ nô lệ và cải tiến
nền kinh tế.
Tổng Thống Abraham Lincoln
Tôi có cái nh́n khác, thực tế hơn. Cứ nh́n vào tờ giấy bạc của Mỹ là
biết ông nào ngon lành nhất. Chắc ít người biết đă có thời Mỹ có giấy
bạc 100 ngàn đô được in vào năm 1934. Tờ bạc này chỉ để hoán chuyển giữa
các nhà băng chứ không lưu hành ngoài công chúng. Chân dung ông tonton nào
được chọn cho tờ giấy núi của này? Đó là ông tonton thứ 28 tên
Woodrow Wilson. Giấy bạc 10 ngàn đô được in vào năm 1928 và 1934 lại
không có h́nh tonton mà là h́nh của ông Salmon P. Chase. Ông này
chỉ là Bộ Trưởng Ngân Khố từ năm 1861 tới 1864 dưới thời Tổng Thống
Abraham Lincoln. Tờ bạc 5 ngàn đô được in vào năm 1918 có h́nh tổng
thống thứ 4 James Madison được coi là cha đẻ của hiến pháp Mỹ. Giấy bạc
một ngàn đô có hai lần in với hai h́nh khác nhau. Lần in năm 1918 là
h́nh tonton Alexander Hamilton. Lần in năm 1928, có chân dung tonton thứ
22 và 24 Grover Cleveland. Ông này là người duy nhất trong lịch sử làm
Tổng Thống tới hai lần. Lần đầu từ năm 1885 đến 1889. Lần thứ hai từ
1893 đến 1897. Chen vào giữa là ông số 23 Benjamin Harrison từ 1889 đến
1893. Giấy bạc 500 đô được in ba lần với hai chân dung khác nhau. Lần in
năm 1918 có h́nh ông John Marshall, Chủ Tịch Tối Cao Pháp Viện từ năm
1801 tới 1835. Lần in năm 1928 và 1934 có h́nh tonton thứ 25
William McKinley. Ông này bị ám sát khi mới qua nhiệm kỳ thứ hai được 6
tháng.
Giấy bạc 10 ngàn đô
Giấy bạc 5 ngàn đô
Tất cả các giấy bạc có mệnh giá lớn trên ngày nay đă không c̣n lưu hành
nữa. Tờ bạc ngon lành nhất ngày nay là tờ 100 đô mà dân ta thường tính
theo đơn vị là “một ông Hoa Thịnh Đốn”. Đó là một sự lầm lẫn v́ h́nh
trên tờ trăm đô là h́nh tonton Benjamin Franklin! Cái tôi nghĩ là
có thể đánh giá thứ hạng các tonton trên giấy bạc như vậy là trật lất.
Tiền có lối đi của chúng mà các tonton có chen chân vào được hay
không là tùy thời. Không có một tiêu chuẩn đánh giá nào cả. Tuy nhiên,
việc này không làm giảm giá trị sẵn có của đồng tiền. Tiền là một chuyện,
c̣n tonton là một chuyện khác.
Cho tới nay, lịch sử Mỹ có tất cả 45 ông tonton nhưng thực ra chỉ
có 44 nhân mạng. Bởi v́ ông Grover Cleveland đă chơi cú đúp! Giữ vị trí
chóp bu của một cường quốc thường phải là người tài giỏi được dân chúng
mến mộ bầu lên, nhưng tài giỏi cũng có thứ hạng. Có ông trị quốc giỏi
th́ cũng có ông ngồi lầm chỗ. Vậy nên không biết cơ man nào là các cuộc
đánh giá phân chia ngôi thứ trên dưới.
Có hai ông không được sắp hạng v́ thời gian tại vị quá ngắn. Ông William
Henry Harrison chỉ có 31 ngày và ông James A. Garfield chỉ có 200 ngày.
Chưa đủ thời gian thi thố tài năng. Ông Zachary Taylor, chỉ “trị v́”
được 16 tháng, tương đối dài hơn hai ông trên, nhưng cũng kể là quá ngắn.
Như đă tŕnh bày ở trên, hai ông Washington và Lincoln ăn trùm trong
việc đánh giá các tổng thống. Sau này có thêm ông thứ ba là Franklin D.
Roosevelt. Ông là tonton thứ 32, chấp chánh từ năm 1933 tới 1945,
và là người ngồi trong ṭa Bạch Ốc giữa cuộc Đệ Nhị Thế Chiến. Ông là tonton duy
nhất được dân chúng tín nhiệm tới bốn nhiệm kỳ và chỉ chấm dứt nhiệm vụ
khi mất v́ đột quỵ vào tháng 4 năm 1945. Khi ông Roosevelt hoàn tất hai
nhiệm kỳ như hiến pháp quy định, nước Mỹ đang lâm vào cuộc Đại Suy Thoái
và Thế Chiến Thứ Hai bùng nổ. T́nh h́nh đặc biệt của quốc gia cho phép
ông được làm trên hai nhiệm kỳ. Biệt lệ này chấm dứt khi quốc hội thông
qua Tu Chánh Án 22 vào năm 1951 quy định dứt khoát thời hạn tối đa hai
nhiệm kỳ.
Ba ông trùm này luôn có mặt trong mười vị trí đầu trong các cuộc đánh
giá sắp hạng. Bảy người kia là các ông: Theodore Roosevelt, Thomas
Jefferson, Harry S. Truman, Woodrow Wilson, Dwight D. Eisenhower, Andrew
Jackson và John F. Kennedy. Sau này hai ông Ronald Reagan và Bill
Clinton thỉnh thoảng nhảy dù được vào mười vị trí đầu bảng này nhưng chỉ
trong các cuộc thăm ḍ dân chúng chứ không bao giờ được các nhà chuyên
môn sử học chấp nhận.
Có đầu th́ phải có cuối. Tội cho ông James Buchanan. Ông luôn ở hạng
chót trong tốp mười vị cầm đèn đỏ trong các bảng sắp hạng. Được bầu làm tonton thứ
15 vào năm 1857, ông đă thất bại trong việc giải quyết vấn đề nô lệ để
xảy ra cuộc nội chiến Bắc Nam. Ông cầm đèn đỏ trong bảng sắp hạng trong
khi người kế nhiệm ông, Tổng Thống Abraham Lincoln, lại nổi đ́nh nổi đám
v́ đă giải quyết được cuộc nội chiến. Các vị tonton bị chê nhất,
ngoài ông Buchanan kể trên c̣n có các ôngWarren G. Harding, Andrew
Johnson, Franklin Pierce, Millard Fillmore, William Henry Harrison, John
Tyler, Ulysses S. Grant, Zachary Taylor và George W. Bush. Ngoài ông
“Bush Con” ra, tôi không biết mấy ông kia. Đó là các ông sống từ thời
mốt của đàn ông con trai c̣n để tóc dài! Ông “Bush con” thuộc thời đại
của chúng ta, hiện c̣n sống. Ông đắc cử tổng thống một cách vất vả đúng
vào năm 2000, năm bắt đầu thiên niên kỷ mới. Kỳ tranh cử đó, ông thua
phiếu phổ thông đối thủ của ông là ông Al Gore, nhưng tranh dành nhau
phiếu cử tri đoàn tại tiểu bang Florida. Cuộc kiểm phiếu lại tại tiểu
bang này kéo dài lần khân đe dọa biến thành cuộc khủng hoảng hiến pháp
khiến cho Tối Cao Pháp Viện phải ra tay xét xử. Kết quả Tối Cao Pháp
Viện xử cho ông thắng. Khi đó ông là người thứ tư trong lịch sử bầu bán
thắng cử nhưng thua phiếu phổ thông của đối thủ. Sau này có thêm Tổng
Thống Donald Trump đắc cử nhưng thua bà Hillary Clinton hơn 3 triệu
phiếu phổ thông vào năm 2016. Lần tái đắc cử của ông Bush vào năm 2004
cũng thiếu vẻ vang. Ông thắng sát nút ông John Kerry với tỷ lệ phiếu phổ
thông là 50,7%. Ông Bush là người gây ra các cuộc chiến tại Afghanistan
sau vụ 9/11 và cuộc chiến bị sa lầy với Iraq sau đó. Cha ông, Tổng Thống
thứ 41 George Herbert Walker Bush, cũng gây ra cuộc chiến với Iraq nhưng
đă sớm rút quân sau khi chiến thắng.
Tới đây, thiết nghĩ nên trích ra một đoạn trong bài xă luận của Tổng
Thống Theodore Rosevelt trên tờ Kansas City Star trong thời kỳ Đệ Nhất
Thế Chiến: “Tổng thống chỉ là người quan trọng nhất trong số đông đảo
những người đầy tớ dân. Chúng ta phải hậu thuẫn hoặc phản đối ông ở mức
độ thích đáng với hành vi tốt hay hành vi xấu của ông, sự đắc lực hoặc
sự bất tài của ông trong việc phục vụ toàn thể quốc gia một cách trung
thành, đắc lực, chí công vô tư. V́ thế, một điều tuyệt đối cần thiết là
người dân phải có tự do đầy đủ để nói lên sự thật về các hành động của
tổng thống, và điều này có nghĩa là cần phải hỏi tội ông khi ông làm sai
cũng như ca ngợi ông khi ông làm đúng. Bất cứ một thái độ nào khác hơn ở
người công dân Mỹ đều là hèn hạ và nô lệ. Tuyên bố rằng chúng ta không
được phê b́nh tổng thống, hay rằng chúng ta phải hậu thuẫn tổng thống,
dù đúng dù sai, không những là thiếu t́nh yêu nước và nô lệ, mà là mang
tinh thần phản quốc đối với công chúng Mỹ. Người dân không được nói ǵ
khác hơn sự thật về ông hoặc về bất cứ một ai. Nhưng nói lên sự thật về
vị tổng thống thậm chí c̣n quan trọng hơn nói lên sự thật về bất cứ một
ai khác”.
Câu nói bất hủ trên như kim chỉ nam cho những cuộc đánh giá các tonton dù
là đánh giá của các nhà nghiên cứu hay của dân thường. Thăm ḍ C-SPAN
hỏi một số các sử gia và các nhà chuyên khảo cứu về tiểu sử các tonton
được thực hiện ba lần trong các năm 2000, 2009 và 2017. Cả ba lần đều
cho kết quả tương tự nhau. Dẫn đầu là ông Abraham Lincoln. Sau đó là các
ông George Washington, Franklin D. Roosevelt, Theodore Roosevelt và
Thomas Jefferson là những ông xịn nhất. Chót bảng vẫn không ai ngoài ông
James Buchanan, Andrew Johnson và Franklin Pierce.
Phỏng vấn 157 nhà sử học chuyên nghiên cứu về các tonton vào năm
2018 của Siena College Research Institute cũng cho ra kết quả
tương tự. Trong các tonton ẹ nhất có thêm ông Bush Con.
Tổ chức American Political Science Association (APSA), vào năm
2015, phỏng vấn các nhà nghiên cứu chuyên về các tổng thống, cho ra kết
quả: ngoài 5 vị trí đầu cho các ngài chúng ta đă biết ở trên, có thêm
các vị mới mẻ trong tốp 10 người đứng đầu: Harry S. Truman, Dwight D.
Eisenhower và Bill Clinton.
Năm 2012, báo Newsweek phỏng vấn một số sử gia và đưa ra thời điểm là
chỉ tính từ 1900 về sau, chúng ta mới thấy có tên các ngài gần gũi chúng
ta hơn. Một chục ngài xịn nhất có thứ tự như sau: Franklin D. Roosevelt,
Theodore Roosevelt, Lyndon B. Johnson, Woodrow Wilson, Harry S. Truman,
John F. Kennedy, Dwight D. Eisenhower, Bill Clinton, Ronald Reagan và,
lần đầu tiên, có ông Barack Obama.
Phần đánh giá của dân chúng vui hơn v́ các khuôn mặt đương thời chiếm
nhiều chỗ hơn. Khác với các nhà nghiên cứu chịu khó moi móc vào quá khứ,
dân chúng chỉ nh́n gần và nh́n quanh nên các vị giữ ghế số dách trong
thời đại mới của Mỹ được nhắc tới nhiều hơn. Tôi lấy thăm ḍ của một cơ
sở thăm ḍ nổi tiếng nhất là viện Gallup. Trong cuộc thăm ḍ từ ngày 2
đến ngày 5 tháng 2 năm 2011, họ hỏi 1015 người trưởng thành tại Mỹ câu
hỏi sau: “Ai là người được quư vị coi là tổng thống xuất sắc nhất của
Hoa Kỳ?” Có tất cả 17 tổng thống được hài ra theo thứ tự trên dưới. Các
vị tổng thống ngày xưa thường được coi là số một, số hai đều nhào hết.
Người giữ địa vị số dách là tonton Ronald Reagan. Ông thượng thừa từ
trước tới nay là Abraham Lincoln đành xếp hàng thứ hai. Vẫn c̣n may cho
ông v́ ông George Washington và ông Franklin Roosevelt tụt xuống tới
hạng 5 và 6, thua hai ông Bill Clinton và John F. Kennedy. Hạng 7 lại là
ông Barrack Obama. Ông Theodore Roosevelt đành xuống hạng 8. Nhưng hạng
9 và 10 lại là hai ông Harry S. Truman và George W. Bush. Ông Thomas
Jefferson bị đẩy xuống hạng 11. Nhưng cũng c̣n đỡ hơn ông Andrew Jackson
xuống tới hạng 15. Hạng 12 là ông Jimmy Carter, 13 ông Dwight
Eisenhower, 14 ông George H. W. Bush. C̣n hai hạng 16 và 17 là ông
Lyndon B. Johnson và Richard Nixon.
Các cựu Tổng Thống Carter, Bush Cha, Bush Con, Obama và Clinton
Cảm tính hồn nhiên và trí nhớ ngắn ngủn của đám đông dân chúng khiến kết
quả khác xa với ư kiến của những sử gia và các nhà nghiên cứu. Âu cũng
là chuyện thường t́nh.
Thực ra chuyện đánh giá và xếp hạng các tonton là chuyện coi chơi
cho vui. Chẳng mảy may ảnh hưởng tới việc làm của các ông lớn nhất nước
này. Những ǵ họ làm đă đi vào dĩ văng hoặc được lịch sử ghi nhớ. Chẳng
thay đổi chi được. Có lợi chăng là cho các vị sau này tấp tểnh muốn ghé
bàn tọa vào chiếc ghế quyền lực nhất nước, nếu họ muốn rút kinh nghiệm.
Tính tới nay, Hoa Kỳ đă có tất cả 45 vị tổng thống. Đương kim tổng thống
là ông Donald Trump. Ông chưa hết nhiệm kỳ nên chưa thể đánh giá và xếp
hạng ông được. Nhưng một số bảng đánh giá, xếp hạng lại nhanh nhẩu lôi
ông vô. Tôi thấy tên ông có trong bảng xếp hạng của Siena College
Research Institute vào năm 2018 và của American Political Science
Association cũng vào năm 2018. Hạng của ông là hạng chót!
Tôi thấy thật bất nhẫn cho ông. Ông c̣n thời gian. Màn chưa khép, làm
sao biết kịch hay hay dở.
Hăy chờ tới khi ông rời ṭa Bạch Ốc sau 4 năm hoặc 8 năm, lúc đó vở kịch
mới xong, chúng ta mới có thể kết luận hay dở. Theo tôi nghĩ, cũng khó
xếp hạng ông. Bởi v́ ông là tổng thống không giống 43 ông trước. Không
biết có nên trải cho ông một chiếc chiếu riêng chăng!
